-
1 хәстәрен күрүчәнлек
предусмотри́тельность, забо́тливость -
2 күренүчәнлек
сущ.ви́димостьтоманда күренүчәнлек начар — в тума́не плоха́я ви́димость
атмосфераның күренүчәнлеге — атмосфе́рная ви́димость
-
3 өлгергәнлек
сущ.егетнең өлгергәнлек чоры җитү — наступле́ние пери́ода зре́лости ю́ноши
җиләк-җимешнең өлгергәнлеге төсеннән дә күренә — спе́лость фру́ктов и я́год ви́дно и по вне́шнему ви́ду
2) перен. соверше́нство, зре́лость, ра́звитостьфи-кер йөртүнең өлгергәнлеге — соверше́нство мышле́ния
артист талантының өлгергәнлеге — зре́лость тала́нта арти́ста
өлгергәнлеккә имтихан тоту — держа́ть экза́мен на зре́лость
• -
4 хәстәр
сущ.; разг.заблаговре́менные ме́ры, приготовле́ния, хло́поты- хәстәренә керүтуй хәстәрләре — приготовле́ния к сва́дьбе; предсва́дебные хло́поты
- хәстәренә керешү
- хәстәрен күрүчән
- хәстәрен күрүчәнлек -
5 алдан
нареч.1)а) спе́реди (видеть, смотреть, фотографировать); с фаса́да, по фаса́ду (осматривать здание, любоваться им)ул йорт алдан матур күренә — э́тот дом краси́во вы́глядит с фаса́да
б) спе́реди, в лицо́ (фас) ( рассматривать кого); в лоб ( атаковать позицию неприятеля)в) впереди́, спе́реди (идти, шагать, бежать, ехать, лететь); пе́рвым, пе́рвый; в голове́ (колонны, стаи); в аванга́рде ( наступающей части)колоннада алдан бару — шага́ть в голове́ коло́нны
г) впереди́сезнең чират алдан — ва́ша о́чередь впереди́
2) пе́рвым, пе́рвый (прийти куда, выйти откуда, увидеть кого, успеть сделать что); вперёдишектән алдан керү — войти́ в дверь пе́рвым
чаңгы ярышында алдан килү — прийти́ пе́рвым в лы́жных го́нках
3) вперёд, наперёд, за́годя ( выдать или получить аванс)акчаны алдан түләп кую — уплати́ть де́ньги вперёд
алдан билгеләп кую — намеча́ть зара́нее
4)а) зара́нее, заблаговре́менно (заготовить корма, прийти на вокзал, разослать приглашения, узнать о чём); предвари́тельно (купить билет, сообщить о чём, ознакомиться с чем)алдан әзерләп куйган җаваплар — отве́ты, пригото́вленные зара́нее
мәкаләне алдан җитәкчегә күрсәтү — показа́ть статью́ предвари́тельно руководи́телю
рольләрне алдан бүлеп кую — распредели́ть ро́ли зара́нее
б) ра́ньше (пре́жде) вре́мени (опасаться, остерегаться, горевать); преждевре́менно; зара́нее, вперёдалдан борчылып торырга кирәкми — не сле́дует беспоко́иться зара́нее
алдан кычкырган күкенең башы авырта ирон. — (посл.) (букв. е́сли куку́шка пре́жде вре́мени куку́ет, то у неё боли́т голова́)
в) пред-аның язмышы алдан хәл ителгән иде инде — его́ у́часть была́ уже́ предрешена́
5) в сочет. предвари́тельныйбилетларны алдан сату кассасы — ка́сса предвари́тельной прода́жи биле́тов
алдан сөйләшеп кую буенча — по предвари́тельной договорённости
6) в знач. сравн. ст.а) ра́ньше, пора́ньше; до, пре́жде (кого, чего)алдан өлгерү — успе́ть пора́ньше
лекция ун минут алдан башланды — ле́кция начала́сь на де́сять мину́т ра́ньше
алдан килгән - урын өчен, артта килгән - ашау өчен шутл. — (посл.) кто ра́ньше пришёл - ра́ди ме́ста, кто по́зже - ра́ди угоще́ния
б) за... вперёд ( начать подготовку к чему)билетны ун көн алдан алу — купи́ть биле́т за де́сять дней вперёд
•- алдан белеп булмый торган
- алдан белү
- алдан билгеләү
- алдан йөрү
- алдан йөрүче
- алдан килү
- алдан килүче
- алдан өлгерү
- алдан сизү
- алдан тою
- алдан уйланган
- алдан уйлап эшләнгән
- алдан уйланмаган
- алдан уйлап эшләнмәгән
- алдан ук••алдан күрү — предусма́тривать/предусмотре́ть, предви́деть; предугада́ть/предуга́дывать || предви́дение; предуга́дывание
алдан күрүчәнлек — предусмотри́тельность; дальнови́дность, прозорли́вость, яснови́дение
алдан хәбәр бирү — уст.; см. алдан әйтү 2)
- алдан әйтүчеалдан хәбәр бирүче — см. алдан әйтүче 2)
- алдан күрелмәгән
- алдан күрүчән
- алдан күрүче -
6 йөз
I числ. колич.1) сто; со́тняйөз адымда — в ста шага́х, в со́тне шаго́в
берничә йөз кеше — не́сколько сот челове́к, не́сколько со́тен люде́й
йөзгә кадәр санау — счита́ть до ста
йөз сум акчаң булганчы, йөз дустың булсын — (посл.) не име́й сто рубле́й, а име́й сто друзе́й
метрның йөздән бер өлеше — одна́ со́тая (часть, до́ля) ме́тра
3) в сочет. со сл. на -лы или -лыка) сто-йөз метрлы — стометро́вый
йөз процентлы — стопроце́нтный
йөз яшьле (яшьлек) — столе́тний
йөз меңле (меңлек) отряд — стоты́сячный отря́д
б) сто-, на (в) ста, с со́тнеййөз басмалы — стоступе́нчатая, в сто ступе́ней; с со́тней ступе́ней
в) сто-, в стойөз градуслы кайнар суда — в стогра́дусной горя́чей воде́; в горя́чей воде́ в сто гра́дусов
г) сто-, из ста, в стойөз бүлмәле — стоко́мнатный; из ста ко́мнат; в сто ко́мнат
йөз туплы — стопу́шечный, из ста пу́шек
йөз юллык — стостро́чный
д) сто-, на стойөз килограммлы (килограммлык) — стокилограммо́вый; на сто килогра́ммов ( о ёмкости)
•- йөз башы- йөз көнлек
- йөз сум
- йөз тәңкә
- йөз сумлык••йөз яшә! — живи́ сто лет! (т. е. долго-долго)
йөз яшәгән — см. йөзьяшәр
йөз дә беренче тапкыр — сто пе́рвый раз (т. е. очень много раз)
йөзгә бер тулмаган — не хвата́ет ви́нтика (слабоу́мный); с прибаба́хом
- йөз кат- йөз мәртәбә
- йөз тапкыр
- йөзе белән II сущ.столе́тие, век; см. тж. гасырIII сущ.ХIХ йөз ахыры - ХХ йөз башы татар әдәбияты — тата́рская литерату́ра конца́ ХIХ - нача́ла ХХ ве́ка
1)а) лицо́, физионо́мия; ли́чико уменьш.-ласк.; ро́жа, мо́рда (груб.; прост.)түгәрәк йөз — кру́глое лицо́ (ли́чико)
йөзе агарып китте лицо́ — его́ побледне́ло
йөзен җитдиләштерү — сде́лать серьёзную физионо́мию
кайгылы йөз белән — с печа́льным лицо́м, с печа́льной физионо́мией
йөз сызыклары — черты́ лица́
нинди усал йөз! — кака́я серди́тая ро́жа!
йөзенә кундыру — дать по мо́рде
б) мо́рдочка, морда́шка, ро́жица (о женском, детском лице)кызның йөзе нәкъ әнисенеке — морда́шка у де́вочки - ко́пия ма́миного лица́
2)а) лицева́я, пере́дняя сторона́, фаса́д (здания, сооружения)б) лицева́я сторона́ (ткани, материи)3) пове́рхность, верх (чего-л.)су йөзе — пове́рхность воды́
җир йөзе — пове́рхность земли́
ипи йөзе — верх (ве́рхняя ко́рка) хле́ба
4) перен. о́блик, лик; лицо́, физионо́мияязучының иҗат йөзе — тво́рческое лицо́ писа́теля
шәһәрнең йөзе күзгә күренеп үзгәрә — на глаза́х меня́ется о́блик го́рода
институтның фәнни йөзе — нау́чное лицо́ институ́та
дошманның чын йөзен ачу — обличи́ть (разоблачи́ть) и́стинное лицо́ врага́
5) перен.а) авторите́т; честь, досто́инствоколлектив йөзенә тап төшермәү — не запятна́ть (урони́ть) честь коллекти́ва
б) досто́инство, го́рдостькешелек йөзен югалту — потеря́ть челове́ческое досто́инство
ул безнең колхозның йөзе — он го́рдость на́шего колхо́за
6) в знач. послелога в направит. п. йөзенә пе́редиптәшләр йөзенә күренергә оят — сты́дно показа́ться пе́ред това́рищами
••йөз аклау — сохраня́ть/сохрани́ть честь (досто́инство, го́рдость, прести́ж, авторите́т)
йөз аклыгы — честь, досто́инство, прести́ж, авторите́т
йөз ачу (күрсәтү) — уст.; рел. ходи́ть с откры́тым лицо́м, без паранджи́
йөз ачылу (яткыру) — просветле́ть лицо́м, повеселе́ть
йөз белән җир себерү — раболе́пствовать
йөз ерту — гру́бо оскорби́ть, осрами́ть
йөз ертып — без стесне́ния, без зазре́ния со́вести
йөз каралу (караңгылану, суыну, бозылу) — мрачне́ть, помрачне́ть
йөз каралыгы (карасы) — бесче́стье, позо́р
йөз каралыгы китерү — очерни́ть, опозо́рить, осрами́ть
йөз кызару — красне́ть, конфу́зиться, оконфу́зиться
йөз күрсәтү — см. йөз бирү 1)
йөз оялу — смуща́ться, стесня́ться
йөз ору (сөрү) — па́дать (упа́сть) к нога́м (стопа́м) (кого, чьим)
йөз сулу (суырылу, шиңү) — похуде́ть, осу́нуться (от болезни, тоски, голода и т. п.)
йөз суы — честь, досто́инство, репута́ция
йөз суын түгү — унижа́ться/уни́зиться (перед кем-л.)
йөз чөерү (бору) — отвора́чиваться/отверну́ться, отказа́ться от кого-л., чего-л.
йөз яктысы — знак душе́вности (прили́чия)
йөзгә кара ягу — позо́рить/опозо́рить, черни́ть/очерни́ть; осрами́ть
йөзгә кызыллык (оят) китермәү — не уда́рить лицо́м в грязь; не осрами́ть, не посрами́ть
йөзгә кызыллык (оят) китерү — позо́рить, опозо́рить, осрами́ть
йөзгә сары коелу — см. йөз саргаю
йөзе ак (якты) — че́стный, с чи́стой со́вестью
эшең яхшы - йөзең якты — (погов.) (букв.) рабо́та хорошо́ сде́лана - со́весть чиста́
йөзе җир булу — мрачне́ть, помрачне́ть; разгне́ваться
йөзе кара булгыры — будь он про́клят
йөзе кара киселү — мрачне́ть, стать угрю́мым
йөзе килү — зарумя́ниться ( о хорошо выпеченном хлебе и других изделиях из теста); вы́печься
йөзе күбенү — прост. разгне́ваться
йөзе суырылу (тартылу) — осу́нуться ( о человеке с похудевшим лицом)
йөзен ачу (фаш итү) — разоблачи́ть, вы́вести на чи́стую во́ду
йөзен дә күрәсе килмәү — не жела́ть (не хоте́ть) ви́деть ( кого)
йөзен дә күрмәү — в глаза́ не ви́деть, никогда́ не ви́деть
йөзен дә чытмый — ни стыда́, ни со́вести
йөзен кызарту — вогна́ть в кра́ску, конфу́зить; пристыди́ть
йөзен җиргә сөрү — па́дать ниц
йөзен дә чытмый(ча) — без стесне́ния; и бро́вью не поведёт
йөзен ерту — опозо́рить, очерни́ть кого-л. перед кем
йөзен дә күрсәтми — да́же лица́ не пока́зывает (т. е. совершенно не показывается)
йөзенә әйләнеп тә (борылып та) карамау — соверше́нно отстрани́ться, отверну́ться; быть во вражде́, вражде́бных отноше́ниях
йөзенә бәреп — в лицо́ (говорить, бранить, хвалить и т. п.)
йөзенә бәреп чыккан — на лице́ напи́сано
йөзенә бәрү (ору) — бро́сить в лицо́ (в глаза́)
йөзенә кан йөгерү — порозове́ть ( о лице)
йөзенә кара коелу — разгне́ваться, быть злым
йөзенә төкерү — плева́ть/плю́нуть в глаза́ (лицо́); отплати́ть (отве́тить) чёрной неблагода́рностью
йөзенә ябышу — гру́бо накрича́ть, наговори́ть в лицо́ де́рзостей
йөзенә ыштыр (олтырак) каплаган — бессо́вестный, бессты́жий
йөзеннән беленү (күренү), йөзеннән беленеп (күренеп) тору — быть ви́дным по лицу́, быть напи́санным на лице́
йөзеннән кан тамарлык (чәчрәп тора) — кровь с молоко́м
йөзеннән уку — чита́ть на лице́ (по лицу́), понима́ть по выраже́нию лица́
йөзең белән йөзтүбән каплан — бран. пропада́й/пропади́
- йөз бирү(ни, нинди) йөз белән — с каки́м лицо́м (о смущении, стыде после какого-л. неблаговидного поступка)
- йөз качу
- йөз качыру
- йөз саргаю
- йөз сөрү
- йөз тоту
- йөз төбәү
- йөз чыту
- йөз җыеру
- йөз җимерү
- йөз яктыру
- йөз яшерү
- йөзгә карап
- йөзе ачылу
- йөзе балку
- йөзе балкып китү
- йөзе дә күзе
- йөзе кара
- йөзен күрмәү
- йөзендә кан әсәре калмаган
- йөзенә кара ягу
- йөзенә чыгу IV сущ.остриё, ле́звие (ножа, сабли, топора, ножниц и т. п.)чалгы йөзе — ле́звие косы́
кискеч йөзе — ле́звие резца́
балта йөзен чыныктыру — закали́ть ле́звие топора́
- йөз салу- йөз чыгару
- йөзе кайту
- йөзен кайтару -
7 нәтиҗә
сущ.1)а) результа́т, ито́г; резюме́, вы́вод; заключе́ние; умозаключе́ние книжн.врач ясаган нәтиҗә тынычландыргыч иде — заключе́ние врача́ бы́ло утеши́тельным
күзәтүләр нигезендә яңа нәтиҗәгә килү — на осно́ве наблюде́ний прийти́ к но́вому вы́воду
сөйләшүләр нәтиҗәсе уңай — результа́т перегово́ров положи́телен
дөрес нәтиҗә чыгару — сде́лать пра́вильный вы́вод
б) результа́т, показа́тель чего-л. (опытов, экзаменов, соревнований, лабораторных исследований и т. п.)имтиханнарның нәтиҗәләре — результа́ты экза́менов
тәҗрибәләрнең нәтиҗәләре уңай — результа́ты о́пытов положи́тельны
в) результа́т, после́дствие, сле́дствиесәбәпсез нәтиҗә булмый — нет сле́дствия без причи́ны
йокысыз төннәрнең нәтиҗәсе күренә башлады — после́дствия бессо́нных ноче́й ста́ли ска́зываться
кәефнең начарлыгы арыганлык нәтиҗәсе инде — плохо́е настрое́ние - результа́т уста́лости
2) результа́т, коне́ц, исхо́д, фина́л (чего-л.)бу эшнең нәтиҗәсе яхшы булыр — исхо́д э́того де́ла бу́дет хоро́шим
3) по́льза, вы́года; прок, толк; плоднәтиҗәсен тату — пожина́ть плоды́
без түземсезлек белән насостан нәтиҗә көтә башладык — мы с нетерпе́нием на́чали ждать от насо́са вы́году
•- нәтиҗә бирүчән
- нәтиҗә бирүчәнлек
- нәтиҗә буларак
- нәтиҗә җөмлә
- нәтиҗә итеп
- нәтиҗә чыгару
- нәтиҗә ясау
- нәтиҗәдән чыгып -
8 сорашу
взаимн. от сорау I1) расспра́шивать/расспроси́ть ( о ком-чём) || расспра́шивание, расспро́саның турында сорашты — он расспра́шивал про него́
сорашыр нәрсә бар — есть о чём расспра́шивать
2) спра́шивать, справля́ться/спра́виться ( о ком-чём)исәнлек-саулык сорашу — справля́ться о здоро́вье
тормыш хәлләрен сорашу — справля́ться о житье́-бытье́
эш турында сорашу — справля́ться о рабо́те
сорашканым юк — не спра́шивал (не справля́лся)
3) редко опра́шивать/опроси́ть || опро́сгалимнәр арасында сорашу үткәрү — провести́ опро́с среди́ учёных
4) редко попроша́йничать || попроша́йничаньесм. сорану•- сорашып белү
- сорашып карау
- сорашып тору
- сорашып чыгу -
9 тоту
перех.1)а) обхва́тывать/обхвати́ть, хвата́ть || обхва́тывание, обхва́т, хвата́ниеике кул белән тоту — обхвати́ть двумя́ рука́ми
б) ( нәрсәдән тоту) схва́тывать/схвати́ть ( за что)асыл кошның аягыннан тоту — схвати́ть жар-пти́цу за́ ногу (т. е. успеть в последний момент)
2)а) держа́ть, подержа́тьяхшылап (ныклап, әйбәтләп) тот! — держи́ хороше́нько (кре́пко)
газета тотып утыру — сиде́ть с газе́той
тотып-тотып карау — подержа́ть, повёртывать в рука́х ( и смотреть)
б) держа́ть/поде́рживать ( за что)кулын (кулыннан) тотып — держа́ за́ руку
3) в разн. знач. заде́рживать/задержа́ть || заде́рживание, задержа́ниедошманны фәлән позициядә (линиядә) тоту — заде́рживать/задержа́ть врага́ на тако́й-то пози́ции (ли́нии)
сезне озак тотмаслар — до́лго вас не заде́ржат
без сезне тотмыйбыз — мы вас не заде́рживаем
кар тотарга чыгу — выходи́ть на снегозадержа́ние
4) держа́ть, подде́рживать, служи́ть опо́рой || подде́рживание ( на себе)өйне тотып торган терәк — сто́йка, подде́рживающая дом
5) в разн. знач. лови́ть/слови́ть, пойма́ть || пои́мкаочып килгән тупны тоту — поймать летя́щий мяч
качканны тоту — пойма́ть беглеца́
такси тоту — лови́ть такси́
6)а) лови́ть, полови́ть || ло́вля, -ло́вствобалык тоту — ло́вля ры́бы
песи тычкан тота — ко́шка ло́вит мыше́й
җәнлек тоту — звероло́вство
кош тоту — птицело́вство
б) (күп итеп тоту, күп тоту) налови́тькүп итеп балык тоттык — мы налови́ли мно́го ры́бы
в) (артыграк; чамасыз күп; күбрәк тоту) перелови́ть || перело́вбалыкны күп тоту аркасында — из-за перело́ва ры́бы
7) в разн. знач. уде́рживать/удержа́ть || удержа́ниеурынында тоту — уде́рживать на ме́сте
хезмәт хакыннан налог тоту — удержа́ть нало́г из зарпла́ты
8)а) в разн. знач. сде́рживать/сдержа́ть || сде́рживаниетаудан атларын тота-тота төштеләр — съе́хали с горы́, сде́рживая коне́й
күз яшьләрен тота алмыйча — не сде́рживая (не бу́дучи в состоя́нии сде́рживать) слёзы
б) держа́ть; рабо́тать на сде́рживание (о тормазах, креплениях)тормозы тотмый — тормоза́ не де́ржат
9) подлови́ть, пойма́ть ( на чём)хәйләдә (белән) тоту — подлови́ть на хи́трости (хи́тростью)
урлаганда тоту — пойма́ть на кра́же (на ме́сте кра́жи)
үзен шул фикердә тотты — пойма́л себя́ на той мы́сли
10) перен. разоблача́ть/разоблачи́ть, улича́ть/ уличи́ть || разоблаче́ние, уличе́ние в чём (во лжи, обмане)ялганын (алдагын) тоту — разоблачи́ть его́ ложь; уличи́ть во лжи
11) схва́тывать/схвати́ть, понима́ть/поня́ть, заме́тить || схва́тывание, понима́ние су́ти чего (важного, существенного)кимчелекне дөрес тоткан — ве́рно схвати́л (по́нял) слаби́нку
12) держа́ть в рука́х (то, чем управляют); пра́вить, управля́ть || правле́ние, управле́ние ( чем)дилбегә тоту — держа́ть в рука́х во́жжи; управля́ть вожжа́ми
руль тоту — держа́ть руль
13) охва́тывать/охвати́ть; заполня́ть/запо́лнить || заполне́ние ( собой)елганы боз тоткан — река́ охва́чена льдом
берничә минут залны "ура" тавышы тотып торды — на не́сколько мину́т зал охвати́ли кри́ки ура́
14)а) дер-жа́ть, придава́ть/прида́ть (чему-л.; какое-л.) положе́ние; сохраня́ть/сохрани́ть в ( каком-то) положе́ниигәүдәне туры тоту — держа́ть ту́ловище (те́ло) пря́мо
б) (-га тоту) держа́ть на...; приде́рживать в направле́нии ( к чему)яктыга тоту — приде́рживать так, чтоб па́дал свет
җилгә тоту — держа́ть на ве́тер
15) (-га тоту) напра́витькөймәне уңга тоту — напра́вить ло́дку напра́во
16) перен.а) управля́ть; вла́ствовать, пра́вить || вла́ствование, управле́ниеил тоту — управле́ние страно́й, вла́ствовать в стране́
дәүләт тоткан ирләр — мужи́, пра́вящие госуда́рством, госуда́рственные мужи́
б) держа́ть в рука́х; надёжно управля́тьавылны тота алыр бу — э́тот суме́ет надёжно управля́ть дере́вней
ирен тота белә — уме́ет держа́ть му́жа ( в руках)
васыятен тоту — быть ве́рным заве́там; сле́довать заве́там
үгет-нәсихәтне тоту — сле́довать назида́ниям (уве́щеваниям)
киңәшен тотып — сле́дуя сове́там
18) соблюда́ть, блюсти́/соблюсти́, выполня́ть/вы́полнить ( что) || соблюде́ние, выполне́ние (предписаний и т. п.)законны тоту — соблюда́ть зако́ны
дин тоту — блюсти́ рели́гию; выполня́ть предписа́ния рели́гии
ураза тоту — соблюда́ть пост, пости́ться
19) держа́ть, вести́ себя́үзен бик һавалы тота — де́ржит себя́ о́чень высокоме́рно
үзегезне ипле тотыгыз — держи́те себя́ учти́во
20) ста́вить/поста́вить (выше, вперёд и т. п. чего); счита́ть/счестьүз файдасын өстен тоту — ста́вить свои́ интере́сы (свою́ вы́году) вы́ше (чем что-л. другое)
21) в разн. знач. держа́ть, содержа́ть (где-л. или в каком-л. состоянии)кул астында тоту — держа́ть под руко́й
төрмәдә тоту — держа́ть в тюрьме́
әсирлектә тоту — держа́ть в плену́
аяк өстендә тоту — держа́ть на нога́х
ач тоту — держа́ть голо́дным
чиста тоту — держа́ть в чистоте́
башыңны салкында, аягыңны җылыда тот! — держи́ го́лову в хо́лоде, а но́ги в тепле́
22)а) храни́ть, бере́чь, оставля́ть || хране́ниетөсе (истәлекләре) итеп тоту — храни́ть как па́мять (кого-л.)
үзеңдә кирәкмәгәнне тоту — храни́ть ( у себя) нену́жное себе́
б) сохраня́ть/сохрани́ть || сохране́ние определённой материа́льной субста́нцииҗылы тотмый торган кием — оде́жда, не сохраня́ющая тепло́
кәсәбә тоту — содержа́ть предприя́тие
ресторан тоту — содержа́ть рестора́н
квартирант тоту — содержа́ть ( у себя) квартира́нта
чабышкы тоту — содержа́ть рысака́; име́ть рысака́
24) перен. держа́ть, храни́ть, бере́чь || хране́ние, береже́ние ( чего)хәтердә тоту — держа́ть в па́мяти
дус күп булыр, сер тотканы бер булыр — (посл.) друзе́й мно́го, но храня́щий (не разглаша́ющий) секре́ты лишь оди́н
25)а) держа́ть, сохраня́ть/сохрани́ть, уде́рживать/удержа́ть || сохране́ние; удержа́ние (определённого положения, качества, достоинства и т. п.)беренчелекне тоту — держа́ть пе́рвенство ( первое место)
б) занима́ть/заня́ть || занима́ние/заня́тие ( определённого места)лаеклы урын тоту — занима́ть досто́йное ме́сто
26) зата́ивать/затаи́ть || зата́ивание (злобы и т. п.)үпкә тотма, ләкин онытма — (посл.) кто ста́рое помя́нет, тому́ глаз вон, а кто забу́дет - тому́ два (букв. не зата́ивай зло́бу, но и не забыва́й про́шлое)
27)а) испо́льзовать, употребля́ть/употреби́ть || испо́льзование, употребле́ние на...ашауга тоту — испо́льзовать на еду́
эшкә тоту — употреби́ть на де́ло
б) тра́тить, растра́тить || тра́та, растра́татотарга акчаң булса, алырга мал табылыр — есть охо́та тра́тить де́ньги, това́ра для ку́пли найдётся
28)а) огора́живать/огороди́ть || огора́живание (чем-л.)койма тоту — огороди́ть забо́ром; ста́вить забо́р
б) отора́чивать, пришива́ть || отора́чиваниетасма тоткан — оторо́ченный тесьмо́й
29) прикла́дывать, прижа́ть || прикла́дывание, прижа́тие к чему-л. (с определённой целью)чарга тоту — прикла́дывать к точи́лке; точи́ть точи́лкой
30) перен. подверга́ть подве́ргнуть || подверга́ние ( чему)бомбага тоту — подверга́ть бомбардиро́вке, бомби́ть
утка тоту — подверга́ть обстре́лу, обстреля́ть
балта тоту — рабо́тать топоро́м; уме́ть рабо́тать топоро́м (т.е. плотничать)
32) перен. занима́ться/заня́ться || заня́тие ( чем)эш тоту — занима́ться де́лом
хуҗалык тоту — занима́ться хозя́йством
каләм тоту — занима́ться де́лом, свя́занным с писа́нием ру́чкой
ул каләм тота белә — он уме́ет держа́ть перо́ (у него́ перо́ бо́йкое)
33) перен.а) сосредото́чивать/сосредото́чить || сосредоточе́ние внима́ния при по́мощи определённых о́ргановкүз тоту — сосредото́чить взгляд, внима́тельно смотре́ть (перен. име́ть вид)
колак тоту — сосредото́чить слух, внима́тельно слу́шать (перен. слу́шаться)
б) пита́ть || пита́ние (надежды и т. п.)өмет тотып — пита́я наде́жду
ният (исәп) тоту — пита́ть наме́рение
34) проводи́ть/провести́, провёртывать/проверну́ть; производи́ть/произвести́ || проведе́ние, произво́дство ( чего)эшне кызу тоту — провести́ рабо́ту бы́стро
кыска тоту — проверну́ть бы́стро; производи́ть за коро́ткое вре́мя
35) держа́ть, подде́рживать/поддержа́ть || подде́рживание (связи и т. п.)багланыш тоту — подде́рживание свя́зи
мөнәсәбәт тоту — подде́рживать отноше́ния
36) держа́ть (речь, экзамен и т. п.)нотык тоту — держа́ть речь ( перед публикой)
имтихан тоту — держа́ть, сдава́ть/сдать (экзамен и т. п.)
37) схва́тывать/схвати́ть ( о болезни как о живом существе)бүсере тота — схва́тывает (му́чает) его́ гры́жа
ютәле тотканда — в припа́дке ка́шля
үз чире тоту — припа́док эпиле́псии
бизгәк тоту — припа́док маляри́и
38) разг. держа́ть (пить) спиртны́е напи́ткитотып җибәр — держи́-ка, на (пей)
сирәк тотам — я ре́дко пью
39) с частицей -да/-дә, -та/-тә придаёт высказыванию модальное значение решительности выполнения действия взял (взя́ли) да итоттык та киттек — взя́ли да и ушли́
тоттым да йөгердем — взял и побежа́л
40) в знач. нареч. тотып без промедле́ния и безжа́лостно (о решительных, интенсивных действиях)тотып иргә бирү — наси́льно вы́дать за́муж
тотып каезлау (камчылау, чыбыркылау) — беспоща́дно вы́пороть (ремнём, плетью)
тотып китерү — наси́льно приводи́ть || приво́д
•- тотып бетерү
- тотып бирү
- тотып калу
- тотып тору••тоту дигәнне иш дип аңлау — поста́вить с ног на го́лову; вме́сто вил дава́ть топо́р (букв. слова́ ‘держи́ коне́ц моча́ла’ понима́ть как ‘вей верёвку’)
тоту капчыгың (капчыгыңны) — держи́ карма́н (букв. мешо́к) поши́ре
тотарсың (тотарсыз) (куян) койрыгын — ищи́ ве́тра в по́ле (букв. пойма́ешь за́йца за хвост)
- тотып карар җире юктотмаган эше юк —ма́стер на все ру́ки
- тоткан җирдән сындыру
- тотып та карамау -
10 якты
1. сущ.1) светлампа яктысы — свет ла́мпы
кояш яктысы — со́лнечный свет
таң яктысы — свет зари́
ут яктысы — свет огня́
2) свет, све́тлое ме́сто, освещённое ме́стокоридор башында якты күренә — в конце́ коридо́ра ви́ден свет
3) перен. свет (как символ справедливости, ума, сознания, счастья и радостной жизни)2. прил.матур киләчәккә, яктыга омтылу — стреми́ться к прекра́сному бу́дущему, к све́ту
1)а) све́тлый, освещённый, напо́лненный све́томб) све́тлый, я́ркий, со́лнечный3) перен. све́тлый, счастли́вый, ра́достный, ниче́м не омрачённыйякты тормыш — све́тлая (счастли́вая) жизнь
якты киләчәк — све́тлое бу́дущее
якты истәлекләр — ра́достные воспомина́ния
4) перен. све́тлый, просветлённый, ра́достный, сия́ющий (о человеке, его виде, улыбке и т. п.)шундый якты йөз — тако́е сия́ющее лицо́
якты елмаю — све́тлая улы́бка
5) перен. све́тлый, прекра́сный, высо́кийшагыйрьнең якты образы — све́тлый о́браз поэ́та
6) перен. све́тлый, я́сный, логи́чный (об уме, мыслях)3. нареч.якты фикер, якты уйлар белән яшәү — жить я́сными мы́слями, све́тлыми разду́мьями
светло́, я́рко- якты чакталампа якты яна — ла́мпа гори́т я́рко
- якты күздә
- яктыга куеп карау
- яктыга сизгер
- яктыга чыдамлык
- яктыдан курку
- яктыга түзмәү••якты дөньяга килү — появи́ться на свет; роди́ться
якты исем — до́брое и́мя
якты йөз (якты чырай) — приве́тливость, раду́шие
якты йөз белән — приве́тливо, раду́шно, гостеприи́мно
якты йөзле (якты чырайлы) — приве́тливый, гостеприи́мный
якты көн бирмәү (якты көн күрсәтмәү) — не дава́ть/дать жить; изводи́ть/извести́
якты көн күрмәү — све́та бе́лого не ви́деть ( всю жизнь плохо жить)
якты күздә (якты чакта) — за́светло, пока́ светло́
См. также в других словарях:
корткыч — 1. Иген, урман, бакча, амбар хуҗалыкларына һәм көнкүреш әйберләренә зарар китерә торган җәнлек, кош, бөҗәк. с. Зарарлы 2. Явыз ният белән халыкка, дәүләткә зарар китерә, начарлык эшли торган кеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
эш — 1. Шөгыль, гамәл, хезмәт. Гадәт, вазифа, бурыч, хак йорт эшләре. Эшкәртелә торган, хәзерләнү процессында булган нәрсә 2. Нәр. б. җитештерү, ясау, эшкәртүгә һ. б. юнәлтелгән эшчәнлек. Гомумән берәр өлкәдәге эшчәнлек. Фикерләргә, сүзләргә капма… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
генетика — Организмда нәселдәнлек һәм үзгәрүчәнлек мәсьәләләрен өйрәнә торган фән, биология бүлеге … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иҗат — 1. Кешенең рухи, матди байлыклар, культура хәзинәләрен төзүгә юнәлдерелгән мөстәкыйль эшчәнлеге. с. Шундый эшчәнлек белән бәйләнгән 2. Шул эшчәнлек нәтиҗәсе; берәр кеше яки коллектив тарафыннан барлыкка китерелгән хезмәтнең җыелмасы халык иҗаты.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хезмәт — 1. Кешедән акыл яки физик көч таләп итә торган максатлык эшчәнлек, эш 2. Шундый эш нәтиҗәсе буларак фәнни, әдәби яки сәнгать әсәре 3. Көч, энергия әз хезмәт түкмәдем. Тырышлык 4. Эш (урыны) , вазифа директорлык хезмәтеннән тыш укыта да 5. Армиядә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
һөнәр — 1. Кул көче белән нин. б. эшләнмәләр ясау, җитештерү өчен махсус күнекмә таләп итә торган эш, кәсеп тимерчелек һөнәре. Нин. б. өлкәгә карган белгечлек, профессия; шөгыль укытучылык һ. 2. Үзенә хас алым һәм методлар системасы булган берәр төрле… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитдилек — и. 1. Төпле, җитди булу, төптән уйлап эш итүчәнлек; олысымаклык, акыллылык 2. Җитди төс, җитди кешегә охшаганлык, җитди булып күренү 3. Җитди караш, мәсьәләгә җитди мөнәсәбәт күрсәтү. Шаярусыз, җитди тон 4. Мөһимлек, зур әһәмияткә ия булу. Хәтәр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
истерия — Юк бар нәрсәдән үзен үзе белештермәслек рәв. кычкырып елау, көлү яки бик нык әсәренү белән үзенчәлекле нерв авыруы. күч. Ярсулы, кызу эшчәнлек, берәр нәрсәгә шашынулы омтылыш … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йорт — 1. Тору өчен, төрле оешмалар, предприятиеләр өчен билгеләнгән корылма, бина; өй һәм аңа караган каралты 2. Бер хуҗалык булып яшәүче кешеләр, гаилә. Бер йортта яшәүче бер яки берничә гаилә кешеләре. Аерым гаилә хуҗалыгы җиде йорт бергә оешып 3.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
каршылык — 1. Каршы булу, тискәрелек, кирелек. Каршы тору, ризасызлык 2. Табигать һәм җәмгыять күренешләренә хас булган үзара кире мөнәсәбәт, килешмәүчәнлек, кискен аерма 3. Комачау, тоткарлык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
куян — 1. Кимерүчеләр отр. озын колаклы кечерәк җәнлек. с. Шуның тиресеннән тегелгән 2. сөйл. Йорт куяны, кролик 3. күч. Куркак кеше 4. күч. Билетсыз пассажир. КУЯН ИРЕНЛЕ – Өске ирене тумыштан куянныкы кебек икегә аерылып торган кеше тур. КУЯН ЙОНЫ –… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге